مقدمه:مایعات قابل اشتعال

قبلا در قسمت اول مقاله ی چند واژه را در ایمنی به چالش بکشیم!  به بررسی واژه ی "نقطه ی افروزش یا "Flash point پرداخته بودیم که امروز در این قسمت قصد داریم سه واژه ی زیر را بررسی کنیم:

 Combustible, Flammable, Ignitable

اگر خاطرتان باشد گفته بودیم که در متون فارسی این سه واژه هرسه به یک معنی و آن هم به معنی"قابل اشتعال" ترجمه می شوند. در این جا قصد داریم با دقت بیشتری معانی جدید و مناسب برای این  واژه ها پیشنهاد دهیم. اهمیت این واژگان در ترجمه ی یک MSDS یا برگه ی اطلاعات ایمنی مواد، بسیار حائز اهمیت است. پس با ما همراه باشید.

 

 

منبع ما برای معنی واژگان کدام است؟

جهت ترجمه واژه ها از استاندارد OSHA 29 CFR 1910.106 کمک می گیریم:

Combustible liquid: any liquid having a flash point at or above 100?F (37.8?C).

ترجمه خط بالا به صورت زیر می باشد:

مایعات Combustible: هر ماده ای که نقطه ی افروزش (flash point) بالاتر و یا مساوی 100?F (37.8?C) داشته باشد.

و برای واژه ی  Flammable خواهیم داشت:

Flammable liquid: any liquid having a flash point below 100?F (37.8?C).

مایعات Flammable: هر ماده ای که نقطه ی افروزش (flash point) زیر 100?F (37.8?C) داشته باشد.

در دو تعریف بالا به وضوح مشاهده می شود که این تقسیم بندی بر اساس پتانسیل یک ماده برای آتش زایی دسته بندی شده اند. یعنی ماده ای که پتانسیل بیشتری برای آتش زایی دارد و در حقیقت راحت تر آتش می گیرد Flammable و ماده ای که پتانسیل کمتری برای اتش زایی دارد و سخت تر آتش می گیرد Combustible است.

شکل زیر در تفهیم موضوع کمک بیشتری خواهد کرد:

 مایعات سوز و آتش زا

نکته: به عدد 100 درجه فارنهایت در تقسیم بندی بالا دقت فرمایید. مایعات دارای Flash point بالاتر از 100 درجه فارنهایت را Combustible و زیر این مقدار را Flammable گویند.

و اما در نهایت برای Ignitable:

این واژه به نوعی در تقسیم بندی ها نقشی ندارد و فقط برای کمک به تعاریف واژه های دیگر به کار می رود. به عنوان مثال در طبق تعریف OSHA  از  نقطه ی افروزش این چنین داریم:

Flash point: the minimum temperature at which a liquid gives off vapor within a test vessel in sufficient concentration to form an ignitable mixture with air near the surface of the liquid.

و یا تعریف NIOSH از نقطه ی افروزش :

Flash point: The temperature at which the liquid phase gives off enough vapor to flash when exposed to an external ignition source.

 

کدام واژگان را پیشنهاد می کنیم؟

با این تفاسیر ما واژه "آتش گیر" را معادل Ignitable بکار می بریم. و برای دو واژه ی دیگر به توضیحات زیر دقت کنید:

همانطور که گفتیم، پتانسل آتش زایی مواد  Flammable بیشتر از مواد Combustible بود. پس اگر بخواهیم برای  این دو واژه در زبان پارسی معادلی پیشنهاد کنیم، ما به این صورت پیشنهاد خود را ارائه می دهیم:

Flammable liquids = مایعات آتش زا

Combustible liquids = مایعات سوزا

مایع سوزا یعنی مایعی که می سوزد ولی مایع آتش زا یعنی مایعی که پتانسیل بیشتری برای سوختن و تولید آتش دارد.

 

پس جمع بندی این مطلب به صورت زیر می باشد:

Flammable liquids = مایعات آتش زا

Combustible liquids = مایعات سوزا

Ignitable = آتش گیر

 
چرا انتخاب واژگان معادل فارسی، مهم است؟

متاسفانه در ترجمه ی فارسی متون ایمنی ، اکثرا مشاهده شده که دقت کافی در انتخاب معنی واژگان صورت نمی گیرد.

به عنوان مثال در متون فارسی واژه های Combustible، Flammable  و Ignitable هر سه "قابل اشتعال" معنی می شوند. در صورتی که این کلمات معنی دقیق و متفاوت خود را دارند.

 

از طرفی هر مترجمی واژه ی دلخواه خود را بر می گزیند که معمولا خوانندگان متون فارسی دچار سردرگمی می شوند.

در این مواقع خواننده یا باید اصل مقالات را پیدا کند و یا مکررا به پی نوشت ها مراجعه نماید.  (تازه اگر پی نوشتی موجود باشد!)

 

کدام واژه ها را بررسی می کنیم؟

قصد داریم در این مطلب و مطالب بعدی، واژه های زیر را به چالش بکشیم:

Flash point, Combustible, Flammable, Ignitable, Spark, Fire, LEL, UEL, Heat & Explosion

با ما همراه باشید تا واژه های اصیل فارسی و معادل های قوی برای این واژه ها انتخاب نماییم.

 

1)     Flash Point

معنی این واژه در منابع مختلف:

الف) کتاب مهندسی حریق[1]،  صفحه 308 ، معنی این واژه را "نقطه شعله زنی"  عنوان کرده است.

ب) سند HSE-325-01  از مستندات شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، در  صفحه 6 خود، این واژه را "نقطه ی اشتعال" ترجمه کرده است.

در هر دو مورد از واژه های عربی "اشتعال" و "شعله" استفاده شده است.

اجازه بدهید تعریف NIOSH را از این واژه ذکر کنیم:

The temperature at which the liquid phase gives off enough vapor to flash when exposed to an external ignition source[2]

ترجمه این عبارت به شکل زیر می باشد:

"دمایی که در آن یک ماده (در فرم مایع) به مقدار کافی از خود بخار متصاعد می کند و وقتی این بخارات در معرض منبع خارجی جرقه  قرار می گیرد، Flash اتفاق افتد."

حال اگر موافق باشید واژه ی Flash  را ترجمه کنیم:

واژه Flash در زبان انگلیسی به معنای "ناگهانی"، و یا "شعله ور شدن ناگهانی" است.

حالتی را مانند انفجار در نظر بگیرید. اما  در انفجار، یک جسم جامد نیز می تواند منفجر شود (مثل دینامیت). ولی در تعریف واژه ی Flash point  با فرم مایع سر و کار داریم. پس ظاهرا آزاد سازی انرژی در مدت زمان کمی مد نظر است.

به نوعی می توان گفت "کمترین دمایی را که اگر یک مایع در برابر یک عامل خارجی مانند شعله و یا جرقه قرار گیرد، به شرط آنکه بتواند بخارات کافی برای یک آتش ناگهانی را فراهم آورد به  آن دما Flash point می گوییم."

برای روشن تر شدن بحث اجازه بدهید یک مثال بزنیم:

فرض کنید یک لیوان اتانول 70 درصد و یک لیوان روغن پارافین داریم. هر دو در دمای 10 درجه سانتیگراد  در یک اتاق قرار دارند.  و مقادیر Flash point  برای این دو ماده به شکل زیر است:

Flash point اتانول:  17 °C

Flash point  پارافین:   38 °C

تا زمانی که دما 10 درجه سانیگراد است، مولکولهای هر دو ماده نمی توانند از سطح مایع  جدا شود و تشکیل بخارات قابل اشتعال را بدهند. ولی به محض رسیدن دما  به 17 درجه سانتیگراد، اگر شعله کبریت را بالای سر ظرف اتانول ببریم ممکن است با یک آتش ناگهانی مواجه شویم ولی در همین دمای 17 درجه سانتیگراد اگر کبریت را بالای سر ظرف مایع پارافین ببریم قاعدتا اتفاقی نخواهد افتاد. چون هنوز دمای اتاق به 38 درجه سانتیگراد نرسیده است که بتواند باعث فرار مولکولهای پارافین از سطح آن شود.

 

چه واژه ای معادلی را پیشنهاد کرده ایم؟

با همه ی این تفاسیر ما واژه ی "نقطه ی افروزش" را معادل واژه ی Flash point به کار می بریم که هم واژه ای فارسی است و هم "عمل ناگهانی" را بهتر تداعی می کند.

 

استفاده عملی در ایمنی  بهداشت از نقطه ی افروزش:

فرض کنید در انباری 100 ماده شیمیایی  داریم و می خواهیم شرایط دمایی در این انبار بگونه ای  باشد که احتمال آتش سوزی را کم کنیم.

بدیهی است که شما می بایست MSDS این 100 ماده را در اختیار داشته باشید و با مراجعه به MSDS آنها کمترین نقطه ی افروزش (Flash Point) را بین این صد ماده پیدا کنید.  آنگاه می بایست دمای انبار شما از نقطه ی افروزش ماده ای که بین این صد ماده کمترین نقطه ی افروزش را دارد،  کمتر باشد.

البته کاهش دمای محیط تنها راه نیست. و ممکن است هزینه بالایی برای کارفرما داشته باشد. در قسمت های بعدی این مقاله با ما همراه باشید تا به شما بگوییم که چگونه از این واژه ها به صورت علمی و عملی استفاده کنید  و با صرف کمترین هزینه خطرات را در محیط کارتان کنترل کنید!

واژه ها مهمند! به آنها توجه بیشتری داشته باشیم!